Bebeklerde Normal Yeme Gelişimi

Ebeveynler genellikle çocuklarının ne zaman yeme ve içme ile ilgili beceriler kazanmasının ve belirli gıdalar için tercihler edinmesinin beklenebileceğini sorar. Ayrıca, çocuklarının belirli tatları kabul etmede isteksiz olmasının 'normal' olup olmadığını ve hangi yaşta hangi gıda dokularıyla baş edebileceklerini bilmek isterler. Bebekleri ve küçük çocukları beslemek hem ebeveyn hem de çocuk için yoğun ve duygusal (olumlu ve olumsuz) bir deneyim olabilir. İlk yıllarda çocuğun gıda ile ilişkisi, sütle beslenmesi, tamamlayıcı gıdaların tanıtılması ve aile gıdalarına geçiş, sağlığı ve gelişimi için kritik olabilir ve uzun vadeli sonuçları olabilir. Doğumla başlayan beslenme süreci anne sütünü emmekle başlar ve giderek çoğalan bir dizi beceriyi kazanmayı gerektirir. Beslenmenin gelişmesinde üç önemli nokta vardır: Beslenme ile becerilerin (emme, yutma, çiğneme, ısırma, kaşıkla beslenme ve bardaktan su içme) geliştirilmesi; bebeğin tat, doku ve yiyecek tercihleri ve iştahın düzenlenmesi. Bebeklerin yeme sürecine uyum sağlayabilmeleri için yüz ifadelerini kullanma, elle tutma, ağızı kullanma, başkalarının davranışlarını taklit etme ve iletişim kurmayı gerçekleştirmeleri gerekir. Çocuklar belirli yiyecek tatlarını ve dokularını kabul etmeyi ve reddetmeyi öğrendikçe, doku ve yiyecek tercihleri gelişir. İştahın düzenlenmesi doğumdan itibaren başlar, ancak, çocuk açlık ve tokluk sinyallerini öğrendikçe gelişir. Fiziksel ve zihinsel gelişim, çevreyle etkileşim ve kazanılan becerilerin ebeveynler tarafında ne sıklıkla deneyimlettirildiğine bağlı olarak bebeklerin ve küçük çocukların beslenme becerilerini kazanma zamanları arasında farklar görülebilir.

Beslenme Becerilerinin Motor ve Bilişsel Gelişimi

Nesneleri Tutma ve Ağıza Götürme: Bebekler üç aylıktan itibaren oyuncakları keşfetmek için hem dilini hem de ağzını kullanabilir. Dört aylıkken nesnelere dikkatlice bakabilir ve ağzında tutabilir. Nesneleri, yaklaşık dokuz aylık olana kadar başparmak ve işaret parmağıyla (kıskaç kavrama) kaldırılamaz.

Desteksiz Oturma: Bebeklerin yaklaşık üçte biri, dört ila altı ay arasında desteksiz olarak tek başına oturabilir ve dokuz ila on bir ay arasında neredeyse tüm bebekler bunu yapabilir.

Nesnelere İşaret Etme: Bu beceri 9 aydan küçük bebeklerde dahi ortaya çıkabilir. Bebekler 14 aylıkken başkalarına ne istediklerini göstermek için işaret etmeye başlar ve bu yaştan itibaren bildikleri veya sevdikleri yiyecekleri gösterebilir.

Nesneleri görünüşe göre sınıflandırma: Gıdaları görsel kategorilere ayırmak yaklaşık dokuz aylıkken başlar. Örneğin, çocuklar ikinci yıllarına ilerlerken ve yerel işlemeden küresel işlemeye geçerken, yeni, farklı şekilli bir bisküvinin daha önce sahip oldukları bisküvi gibi tadabileceğini anlamaya başlarlar.

İlk kelimeleri söyleme: Bebekler ilk kelimelerini dokuz ayda söylerler ve çoğu on sekizinci aya kadar bunu yapmış olur. İlk başta bu kelimeler genelleştirilmiş değil, bağlama özeldir. Küçük çocuklar yaklaşık 12 aylıktan itibaren yemek zamanlarında 'hayır', 'daha fazla' demeye veya istedikleri bir yiyeceğe isim vermeye başlar.

Yeni doğan bebekler tat tercihlerini yüz ifadeleriyle gösterebilir. Acı bir tat gibi sevmedikleri tatlara tepki olarak yüzünü buruşturur. Tatlı yiyecekler bu olumsuz tepkiyi ortaya çıkarmaz. Bebekler doğumlarından itibaren yüzlere ilgi duyarlar ve dört aylık olduklarında başkalarıyla sıralı etkileşimleri izleyecek ve anlayacaktır. Deneyimledikleri beslenme tarzına uyum sağlarlar. Yemek zamanları stresliyse, bunu erken yaşta yüz ifadelerinden anlayabilirler. Yeni doğan bebekler doğumdan itibaren yüz ve ağız hareketlerinin temel taklidini gösterebilirler. Doğumdan kısa bir süre sonra, diğer insanların eylemlerine tepki olarak motor hareketler gösterirler ve bunlar giderek daha çok kopyalamaya çalıştıkları harekete benzer hale gelirler. Bununla birlikte, bu tür taklit, altı aylıkken bile hala zayıftır ve bebeklerin iyi bir taklit elde etmeleri için birçok tekrar gerekir. Yetişkin davranışlarının iyi bir şekilde taklit edilmesi, yaşamın ikinci yılında gelişir. 14 aylık bebekler yeme davranışını taklit ederler ve yeni bir yiyeceği ilk önce bir yetişkin denerse deneyeceklerdir. Yeni yürümeye başlayan çocuklar, yaklaşık 24 aylıktan itibaren diğer küçük çocukları taklit etmeye başlar ve üç ila dört yaş arasındaki çocuklar, yemek seçimlerini birlikte yemek yedikleri diğer çocuklarınki gibi olacak şekilde değiştirir.

Küçük çocuklar daha önce anlatılan genel gelişim aşamalarından geçerken, beslenme ve yemeye özgü beceriler de geliştirirler. Bunlar, çocuğun bebeklik döneminde meydana gelen diyet değişiklikleri, ek gıdaların tanıtımı ve aile gıdalarına geçiş ile başa çıkmasına izin veren belirli fizyolojik adaptasyonlarla ilgilidir. Bebeğin oral motor gelişimi dikkate alınarak 4-6 ay ve öncesinde bebekler tolere edemeyecekleri için pütürlü gıdalar denenmemelidir.

Oral - Motor Gelişim

Emme ve Yutma

Anne karnındaki fetüslerde emme ve yutma 14 - 15. gebelik haftalarında görülür. Bebeklerde emme, nefes alma ve yutkunmanın düzgün koordinasyonu yaşamın ilk birkaç gününde gelişir. Yeni doğan bebekler, ağız içindeki boşluk çok küçük olduğundan dil hareketi sınırlı olur ve başlangıçta yalnızca sıvıları emmekle baş edebilirler. Farklı süt akışı türlerine uyum sağlamak için emme tepkilerini uyarlayabilirler, yani memeden veya biberondan süt içmeye göre kendi ayarlamalarını yapabilirler.

Gag (Öğürme) Refleksi

Yeni doğan bebeklerde öğürme refleksi, rahatça yutulamayacak kadar büyük gıda parçalarının yutulmasını engelleyen koruyucu bir reflekstir. Pütürlü gıdalara, iyi oral motor işlevi desteklemek için yaklaşık altı ayda başlanır. Bebek ağızdaki yiyeceklere ve diğer dokulara zamanla alıştıkça, öğürme refleksi genellikle azalır. Bununla birlikte, altı aylık ve daha büyük bebeklere pütürlü katı gıdalar verildiğinde refleks hala görülebilir. Katı dokulu gıdalara yanıt olarak öğürme refleksi, altı ila on iki ay arasında kademeli olarak azalır ve daha erken yaşlardan itibaren pütürlü gıdalar yemeye başlayan bebeklerde daha az görülür. Pütürlü katı gıdalar genellikle yaklaşık 5 -15 ay arasında verilir. Ağzına dokunulmasından rahatsız olan çok hassas çocuklar, pütürlü yiyeceklere karşı olumsuz bir tepki olarak öğürebilir ve sonra kusabilir.

Dil Hareketi

Yeni doğmuş bir bebek dilini ağız içinde yukarı ve aşağı hareket ettirebilir ve ağzın içinde ve dışında hareket ettirebilir, ancak ağız boşluğu sıvı dışında herhangi bir şey için çok küçüktür. Emme sırasında dil ileri-geri hareket eder ve emme yastıkları (yanaklardaki yağ tabakası) ortadan kalktığında ağız boşluğunda daha fazla yer oluşur dilin yukarı aşağı hareketleri artar. Daha katı, püre halinde olan yiyeceklerin öğütülmesi için yukarı ve aşağı ya da sağ sol dil hareketlerine ihtiyaç vardır. Dilin sağ sol hareketi, ağızdaki yiyecekler tarafından tetiklenir ve bu da katı yiyeceklerin verildiği yaşa bağlıdır.

Kaşığa Cevap Olarak Ağzın Açılması

Bu yanıt genellikle dört aydan itibaren bebeklerde görülür, ancak iki haftalık ve dokuz aylık bebeklerde de görülebilmektedir.  

Üst Dudak ile Kaşığı Temizleme

Bu genellikle yaklaşık yedi aylıktan itibaren olur ve bu yaştan önce kaşıkla besleme, ebeveynin kaşıktaki mamayı bebeğin üst dudağına silmesini gerektirebilir. Bebeklerin yüzde 77'si kaşığı sekiz aylıkken ve yüzde 97'si 24. aya kadar temizleyebilir.

Yiyecekleri Çiğneme

Çiğneme, dudak, dil ve çene hareketinin bir kombinasyonunu gerektirir. Yaklaşık altı aydan itibaren,  katı yiyeceklerin verilmesinden sonra, bebekler emme ısırma ve aşağı yukarı çiğneme gibi tüm ağız hareketlerini koordine edebilirler. Bu erken çiğneme, diş etleri içlerindeki dişler sert olduğu için dişler çıkmadan önce gelişebilir.

Çiğneme verimliliği, sunulan farklı dokulu gıdalara tepki olarak gelişir ve çoğu bebek altı ay ile bir yıl arasında katı dokulu gıdalarla başa çıkabilir. Katı dokulu gıdalarla yaklaşık altı ayda tanışan bebekler, on iki aylık olduklarında etkili bir şekilde çiğnemeye başlayacaklar ve iki yaşında, bir aile sofrasının parçası olarak kendilerine sunulan gıdaların çoğuyla başa çıkabilecek hale geleceklerdir.

Yiyecekleri Isırma

İlk diş genellikle yaklaşık altı ayda ortaya çıkar, ancak daha erken veya daha geç çıkabilir. Tüm süt dişler genellikle üç yaşına kadar mevcuttur. İlk dişler genellikle alt ön dişlerdir. Bu kesici dişler, altı ila on aylıkken çıkar, ardından üst ön dişler 8- 12. ayda gelir. Yan dişler (azı dişleri) genellikle birinci yılın sonundan önce ortaya çıkmaz. Bebekler yaklaşık sekiz aylıktan itibaren kraker gibi sert dokulu yiyecekleri ısırabilirler. Bununla birlikte, bir parça çiğ elma gibi sert yiyecekleri ısırma, ancak hem üst hem de alt ön dişler çıktığında başlar.

Kendi Kendini Besleme

Yiyecekleri Tutma

Bebeklerin çoğu sekiz aylık olduklarında ellerinde tutulan yiyeceklerle kendilerini besleyebilirler. 8 ay -2 yaş arasında kaşıktan dökmeden beslenmeye çalışırlar. Çoğu bebek yaklaşık 15 - 18 aylık olduklarında kaşıkla kendilerini oldukça iyi besleyebilir.

Bardaktan Su İçme

Çoğu bebek on bir aylıkken kapalı bardaktaki sıvıları kendi kendine yudumlayabilir, ancak çok daha erken yaşlardan itibaren bir bakıcının yardımıyla kapalı bardaktan içebilir. Çok az bebek 19 aylık olana kadar açık bardaktan içebilir.

Prof.Dr. Haldun Oğuz

DKT Elif Karadayı

Food photo created by prostooleh - www.freepik.com">Fotoğraf